Rozwód cywilny to formalne zakończenie małżeństwa przez sąd państwowy, natomiast Stwierdzenie Nieważności Małżeństwa w Kościele Katolickim oznacza, że Małżeństwo nie było ważne od początku.
Prawo kanoniczne wymienia wiele przesłanek, w tym:
- Przeszkody
– wiek młodociany
– niezdolność małżeńska /płciowa/
– istniejący węzeł małżeński
– różność religii
– święcenia
– śluby lub profesja zakonna
– uprowadzenie
– przeszkoda występku
– pokrewieństwo
– powinowactwo
– przyzwoitości publicznej
– pokrewieństwa prawnego /adopcja/. - Brak formy kanonicznej
– brak jednoczesnego wyrażenia zgody małżeńskiej
– brak świadka kwalifikowanego lub niewłaściwa jego kompetencja
– brak świadka zwykłego
– małżeństwo mieszane bez zachowania przypisanej dyspensy i formy
– zawarcie małżeństwa we wspólnocie niekatolickiej bez wymaganych prawem pozwoleń (u prawosławnych zachowanie formy jest konieczne do godziwości a nie do ważności)
– nie zachowanie stosownej formy kanoniczno-liturgicznej (słowa przysięgi)
– pełnomocnik bez ważnego pełnomocnictwa
- Wady zgody małżeńskiej
– brak wystarczającego używania rozumu – habitualny (niedorozwój lub uszkodzenie mózgu) lub aktualny (odurzenie lub zamroczenie) – kan. 1095 p. 1.
– poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich (zaburzenia osobowości, choroby psychiczne, niedojrzałość) – kan. 1095 p. 2.
– niezdolność natury psychicznej do podjęcia i wypełnienia obowiązków małżeńskich – kan. 1095 p. 3.
– brak minimalnej wiedzy na temat małżeństwa – kan. 1096
– błąd co do osoby – błąd co do tożsamości fizycznej lub przymiotu rozciągniętego na osobę – kan. 1097
– błąd co do przymiotu osoby – bezpośrednio i zasadniczo zamierzonego przez zgodę.
– podstępne wprowadzenie w błąd co do zasadniczego przymiotu osoby – kan. 1098
– błąd co do przymiotów małżeństwa – jedności, nierozerwalności oraz sakramentalności determinujący wolę – kan. 1099
– symulacja – całkowita lub częściowa – kan. 1101
– całkowita – obejmuje małżeństwo samo w sobie
– częściowa – wykluczenie jakiegoś istotnego elementu lub przymiotu (wierność, nierozerwalność, jedności, trwałości, sakramentalności, równości osób, prawa do osoby, obowiązków małżeńskich, dobra potomstwa)
– zgoda warunkowa – nieważne jest małżeństwo pod warunkiem co do przyszłości – kan. 1102
– przymus i ciężka bojaźń – gdy jest zew. i nie można się od niej uwolnić jak tylko przez zawarcie małżeństwa – kan. 1103
W prawie Kanonicznym małżeństwo cieszy się szczególnymi względami, o czym mówi kanon 1060.: „Małżeństwo cieszy się przychylnością prawa, dlatego w wątpliwości należy uważać je za ważne, dopóki nie udowodni się czegoś przeciwnego !?”.
Proces Kanoniczny to procedura Kościelna, która ma na celu zbadanie, czy zawarte małżeństwo było ważne. Proces ten różni się od procesu rozwodowego cywilnego, ponieważ nie jest to spór między stronami, a proces przeciw małżeństwu – ustalenie prawdy o jego ważności.
Adwokat kościelny to osoba z wykształceniem w prawie kanonicznym, która reprezentuje strony w Procesie Kościelnym. Musi być pełnoletni, cieszyć się dobrą opinią i być katolikiem, a także posiadać autentyczne pełnomocnictwo do działania w sądzie.
Rozwód sam w sobie nie jest grzechem, jednak Kościół katolicki naucza, że Cudzołóstwo jest grzechem. Rozwiedzeni, którzy wchodzą w nowe związki, mogą być ograniczeni w dostępie do niektórych sakramentów, chyba że żyją w tzw. „białym małżeństwie”.
Po orzeczeniu nieważności małżeństwa przez Sąd Kościelny, obie strony mogą zawrzeć nowe małżeństwo, pod warunkiem, że nowe związki spełniają wymogi prawa kanonicznego.
Reforma wprowadzona przez papieża Franciszka upraszcza proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa, umożliwiając wydanie wyroku przez jednego sędziego, z możliwością szybszego i bardziej dostępnego rozpatrywania spraw, szczególnie w oczywistych przypadkach nieważności.